Özgül fobiler belirli canlılar, durumlar, nesneler, olaylar ve ortamlarda ortaya çıkmaktadır. En sık karşılaşılan özgül fobiler; örümcek, yılan, kedi, kopek, hamam böceği, karanlık yer ve yükseklik fobileridir.

Bu fobileri agorafobi ve sosyal fobiden ayırt eden özellik, korkunun özgül durumlar ve nesneler karşısında ortaya çıkmasıdır. Söz konusu nesneler ve durumlar olmadığında hastada rahatsızlık belirtisi görülmez. Kişi bunlardan uzak olduğunda rahattır, ancak fobi nesnesi ya da durumuyla karşılaştığında panik derecesinde korku yaşamaktadır. Bu fobi koşullarında kişinin kaygı düzeyi oldukça yüksektir. Kişi, korkusunun aşırı ve anlamsız olduğunu bilir, ancak yine de korku yaratan durumlardan kaçınmaya devam eder. Hatta fobiye neden olan unsurların nerede bulunacağını önceden araştırıp, ona göre tedbir almaya çalışabilir.

Bu kaçınmalar kişinin günlük işlerini, mesleki işlevselliğini, toplumsal ilişkilerini zedeler. Özgül fobi tanısının konulabilmesi için, yaşanan korkunun belirgin düzeyde sıkıntı yaratması veya kişinin mesleki ve toplumsal işlevlerini bozacak kadar yoğun olması gerekir.

Özgül fobinin 5 farklı tipi tanımlanmıştır:

Doğal çevre tipi (fırtına, yüksek yer ve su gibi doğal çevre nesnelerinden korkmak) genellikle çocuklukta 5-9 yaşları arasında başlar.

Hayvan tipi (örümcek, yılan, kediden korkmak) daha çok çocuklukta başlar.

Durumsal tipin (uçakta, gemide, tünelde, asansörde, köprüde bulunmaktan korkmak) başlangıç yaş dağılımı iki kez doruğa ulaşır: Birincisi çocuklukta ve ikincisi 20’li yaşların ortalarında.

Kan-enjeksiyon-yara tipi (yara, enjeksiyon ya da tıbbi müdahaleden korkma) genelde 5-9 yaşları arasında başlar.

Diğer tip (soluğun kesilmesinden korkmak, bir hastalığa yakalanmaktan kaçınmak, yanlarında dayanabilecekleri bir destek olmadığında düşeceğinden korkmak) daha çok çocuklukta başlar.

Tedaviye başvuran yetişkinlerde birden fazla tip bir arada bulunabilir.

Kişi genellikle tehlike oluşturan bir deneyimden sonra özgül fobi geliştirir.

Fobik bozukluğun en sık rastlanan ruhsal bozukluk olduğu bilinmektedir. Özgül fobiler başta hayvan ve doğal çevre tipi olmak üzere daha çok kadınlarda görülür. Hastalar genelde kaçınma davranışı ile yaşamlarını sürdürürler ve tedaviye pek yanaşmazlar. Yetişkinliğe kadar ulaşan fobilerin tedavi edilmeden düzelmeleri zordur.

Özgül fobinin tedavisinde bilişsel-davranışçı terapi kullanılabilir. Terapide korkuya neden olan nesne ve durumlarla ilgili yanlış bilgiler üzerinde çalıştıktan sonra hasta, fobik uyaranla hafiften şiddetliye doğru kademeli olarak yüzleştirilir. Amaç, hastanın fobik uyarıcıya karşı olan duyarlılığını ve hassasiyetini azaltmaktır.

KAYNAKLAR

Özgül Fobi ve Sosyal Fobi. 11 Nisan 2007, http://www.hipnoz.com.